ތަޢާރަފް
އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގައި ޞަރީޙަ ޢިބާރާތުން ބަނގުރަލާއި އޫރުމަސް ޙަރާމް ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ނަމަވެސް ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތުގައި އެތަކެތި ބޭނުންކުރުން ހުއްދަކުރެވިފައި ވާކަމީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު ދަންނަ ކަމެކެވެ. އަދި ދެންނެވުނު ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތުގައިވެސް އެ ތަކެތި ބޭނުންކުރުން ހުއްދަ ވެގެންވަނީ ޟަރޫރަތުގެ ހާލަތު ނައްތާލުމަށް ބޭނުންވާ އެންމެ މަދު މިންވަރަށެވެ. ޝަރްޢީ ޤާޢިދާގައި އޮންނަ ފަދައިން "ޟަރޫރަތު މާނަކޮށް، މިންކުރަންވާނީ ޖެހިފައިވާ ބޭނުމުގެ މިންވަރަށް" އެކަންޏެވެ.
މި ޙާލަތުގެ މައްޗަށް ޤިޔާސްކޮށް ދީނީ ބޮޑެތި ޢިލްމުވެރިން މިމައުޟޫޢުގައި ބަހުސް ކުރައްވަމުން ދާއިރު ޤާނޫނީ ޢިލްމުވެރިން މި މަފްހޫމު ޝަރްޢީ އަދި ޤާނޫނީ މައްސަލަތަކުގައި ތަޠުބީޤުކޮށް އެ އަސާސްގެ މައްޗަށް ކޯޓުތަކުގައި ހިނގާ މައްސަލަތަކުގައި ވަކާލާތު ކުރެއެވެ. އަދި ޢިލްމީ ނަޒަރަކުން މި މަޢުޟޫޢުގައި ޕީއެޗްޑީ ފެންވަރުގެ ތީސީސްތައް ލިޔެވި ޝާޢިޢު ކުރެވިފައިވުމީ މި މަޢުޟޫޢުގެ މުހިންމުކަން ދޭހަކޮށްދޭ ކަމެކެވެ.
ދިރިއުޅުމުގެ ޙާލަތަކީ އަބަދުވެސް ބަދަލުއައިސް ތަރައްޤީވަމުންދާ އެއްޗަކަށް ވާއިރު ޒަމާނަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާ ގުޅިގެން ޤާނޫނީ ނިޒާމުތައްވެސް ތަރައްޤީވެ މުޖްތަމަޢުގެ އާންމު ޙާލަތާ އެންހަމައެއްގައި ފައިތިލަ ސާބިތުކުރަން ޖެހެއެވެ. މުޖްތަމަޢުގައި އުފެދޭ މައްސަލަތަކަށް ޤާނޫނުތަކުގެ ތެރެއިން ޙައްލު ހޯދުމުގައި ތަރައްޤީވަމުންދާ ޤާނޫނީ މަފްހޫމުތައް މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރެއެވެ. އިސްލާމް ދީނަކީ ދިރިއުޅުމުގެ ހުރިހާ ޙާލަތަކަށް ފަރުވާ ލިބިދޭ އަދި ހުރިހާ ޒަމާނަކަށްވެސް ފެތޭ ދީނަކަށްވާއިރު އާންމު ހާލަތާއި ޚާއްޞަ ޙާލަތުގައި ޢަމަލުކުރަންޖެހޭ ރަނގަޅުގޮތްތަކަށް އިސްލާމްދީން މަގުދައްކައިދެއެވެ.
ޚާއްޞަ ޙާލަތުކަމަށް އެއްބަސްވެވޭ ޙަލާތަކީ ދިރިއުޅުމުގެ އާންމު ހާލަތުން ބޭރުން ކުރިމަތިވާ ކަންކަމަށް ފަރުވާ ލިބިގަތުމަށް ޙާލަތުއްޟަރޫރާ ނުވަތަ ޑޮކްޓްރިން އޮފް ނެސެސިޓީގެ ތެރެއިން ފަރުވާއެއް ބޭނުންވާ ކަންކަމެވެ. ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތަކީ ކޮބައިކަން ކަނޑައެޅުމުގައި ޢިލްމުވެރިން ދެއްވާ ޑިފިނީޝަން ނުވަތަ ތަޢުރީފުގެ ތެރެއަށް ފެތެނީ އެމީހާގެ މުދަލާއި ނަފްސުގެ ރައްކާތެރިކަމަށް ކޮންމެހެން ބޭނުންވާނެ މިންވަރަށް، ކުރިމަތިވެފައިވާ ބޮޑު ނުރައްކަލުން މިންޖުވުމަށް ހުއްދަނޫން ކަމެއް ހުއްދަކޮށްގަތުމެވެ. މިގޮތުން ހުއްދަކުރެވޭ ކަންކަން ބޭނުން ކުރުމުގައި ހައްދުފަނައަޅައި ދިއުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. އަދި ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތު ނެތި ދިއުމަށްފަހު، އެޙާލަތުގައި ހުއްދަކުރި ކަންކަން ހުއްދަވެ، ދެމިއެއް ނޯވެއެވެ.
ޑޮކްޓްރިން އޮފް ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތު ކަނޑައެޅުމަށް ދީނީ ޢިލްމުވެރިން ފިޤްހީ އުޞޫލުތައް ބޭނުން ކުރައްވައެވެ. ވަކި މަޢުޟޫޢެއްގެ ގޮތުގައި އިހުޒަމާނުގެ ޢިލްމުވެރިން ޙާލަތުއް ޟަރޫރާ ނުވަތަ ޑޮކްޓްރިން އޮފް ނެސެސިޓީއާ ބެހޭގޮތުން ގޮތްތައް ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ކަނޑައަޅުއްވާފައި ނުވި ނަމަވެސް މި ޒަމާނުގެ އުޞޫލުލް ފިޤްހުގެ ޢިލްމުވެރިން މި މަޢުޟޫޢުގައިވަނީ ފުޅާދާއިރާއެއްގައި ބަހުސް ކުރައްވާފައެވެ. ޙާލަތުއް ޟަރޫރާގެ ގޮތުގައި ޢިލްމުވެރިން ގޮތް ނިންމެވުމުގައި އަސްލަކަށް ބައްލަވަނީ އަލް މަޞްލަޙަތުލްމުރްސަލާ (ދީން ހުއްދަކުރާ މަޞްލަހަތު) ކަމަށްވިޔަސް ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންނާއި އިސްލާމީ ދައުލަތްތަކުން އެ މަޞްލަޙަތު ތަރުޖަމާކޮށް ނުބައިކޮށް ބޭނުންކުރަމުން ދާކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ދެކެއެވެ. ނުވަތަ އެ އަސާސްގެ ބޭނުން ނާޖާއިރުގޮތެއްގައި ހިފާކަމަށް ދެކެއެވެ. މިގޮތުން ޤާނޫނީ އަދި ޝަރްޢީ ނަޒަރުން ބަލާއިރު ހުއްދަނުވާ އެތައްކަމެއް ޕަބްލިކް އިންޓަރެސްޓް ނުވަތަ އާންމު މަޞްލަޙަތުގެ ނަޒަރުން ހުއްދަކުރާތީ މި މަޢުޟޫޢަކީ ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިން ފުންކޮށް ބަހުސް ކުރައްވާ މަޢުޟޫއަކަށް މި މަޢުޟޫޢުވަނީ ވެފައެވެ.
ޟަރަރު ގެ މާނައަކީ މަންފާ ނުވަތަ ފައިދާގެ އިދިކޮޅެވެ. އެއީ، ގެއްލުމެވެ. ޢަރަބި ބަހުން ޟަރަރު ގެ މާނަތަކުގެ ތެރޭގައި؛
1. ކަމަކަށް އާދަޔާ ޚިލާފަށް ބޮޑަށް ބޭނުން ޖެހިފައި ވުން؛
2. ކަމެއް ކުރުމަށް ޙާލަތު މަޖްބޫރު ކޮށްފައިވުން؛
3. އާދަޔާ ޚިލާފަށް ބޮޑު އަނިޔާއެއް ނުވަތަ ގެއްލުމެއް ލިބުން ހިމެނެއެވެ.
ބަހުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު ދެންނެވުނު މާނަތައް ޟަރޫރަތު ނުވަތަ ނެސެސިޓީގެ މާނައިގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭތީ އެބަހުގެ ޑެފިނީޝަނެއް ނުވަތަ ތަޢުރީފެއް ދޭނަމަ އެ ތަޢުރީފެއް ބިނާވެގެންދަނީ މަތީގައި ދެންނެވުނު ދާއިރާތަކުގެ ތެރެއަށް ފެތިގެންނެވެ.
ޙާލަތުއް ޟަރޫރާ ނުވަތަ ނެސެސިޓީގެ ހާލަތު ބޭނުންކުރެވޭނެ ގޮތާއި ޙާލަތާ ބެހޭގޮތުން އިހުޒަމާނުގެ ޢިލްމުވެރިން ދެކެނީ ވަރަށް ހަނި ދާއިރާއެއްގައެވެ. އެހެނީ، ޙާލަތުއް ޟަރޫރާ ބޭނުން ކުރަން އެޒަމާނުގައި ޖެހޭނެ ޙާލަތްތައްވެސް މިޒަމާނާ އަޅާބަލާއިރު މަދުވާނެތީއެވެ. ނަމަވެސް ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ވިސްނުން އެއާ ތަފާތެވެ. ޒަމާނާ ގުޅިގެން ޙާލަތްތައް އިތުރުވި ނަމަވެސް ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންވެސް ޙާލަތުއް ޟަރޫރާ މާނަކުރެއްވުމުގައި ތަފާތެއް ނުގެން ގުޅުއްވައެވެ.
ޢިލްމުވެރިން ޙާލަތުއް ޟަރޫރާ މާނަކުރާ ގޮތް
ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތު ތަފްސީލު ކޮށްދެއްވަމުން ޙަނަފީ މަޒްހަބުގެ ޢިލްމުވެރިއެއްކަމަށްވާ އަބޫބަކުރު އަލް ޖައްސާސް (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 370 ވަނަ އަހަރު) ވިދާޅުވެފައިވަނީ "ޟަރޫރީ ޙާލަތަކަށްވަނީ އެ އެއްޗެއް ނުކައިފިނަމަ މީހާގެ ފުރާނައަށް ނުރައްކާވުން ނުވަތަ އޭނާގެ ގުނަވަނެއް ހަލާކުވެދިއުން ފަދަ ކަމެއް ކުރިމަތިވުމުގެ ބިރު އޮތުން" މިފަދައިންނެވެ.
ހަނަފީ މަޒްހަބުގެ އެހެން ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ކަމަށްވާ އައްޒަރްކަޝީ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 794 ވަނަ އަހަރު) އާއި ސުޔޫތީ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 911 ވަނަ އަހަރު) އާއި އަލްހަމަވީ އަލް ޙަނަފީ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 1098 ވަނަ އަހަރު) ޟަރޫރަތު ގެ ތަޢުރީފުގެ ގޮތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައިވަނީ "ޙަރާމް އެއްޗެއް ނުކައިފިނަމަ އެމީހާ މަރުވެދާކަމުގެ ބިރު އޮތުން ނުވަތަ އެދަރަޖައަށް ކަންކަން ދިއުން" މިފަދައިންނެވެ.
މާލިކީ މަޒްހަބުގެ ޢިލްމުވެރިއެއް ކަމަށްވާ އައްދަރްދީރް (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 1201 ވަނަ އަހަރު) ވިދާޅުވަނީ ނެސެސިޓީގެ މާނައަކީ ފުރާނަ ސަލާމަތްކުރުން ނުވަތަ ބޮޑުވެގެންވާ ގެއްލުމަކުން ސަލާމަތް ކުރަންޖެހޭ ޙާލަތަށް ކަމެއް ދިއުން ކަމަށެވެ.
އިބްނި ޤުދާމާ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 630 ވަނަ އަހަރު) ވިދާޅުވަނީ ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތަށް ދާނީ އެއްޗެއް ނުކައިފިނަމަ އެމީހާގެ ފުރާނަ ގެއްލިދާނެ ފަދަ ޙާލަތަކަށް ބިރުވެރިކަން ދިއުމުންކަމަށެވެ.
މަތީގައި ބަޔާންކުރެވުނު ހުރިހާ ތަޢުރީފުތަކުގައިވެސް މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި އެކުލެވިފައިވާ ދެކަމަކީ؛
1. ފުރާނަ ގެއްލިދާނެކަމުގެ ބިރުވެރިކަމެއް ނުވަތަ ވަރަށް ބޮޑު އަނިޔާއެއް ގުނަވަނަކަށް ލިބިދާނެ ޙާލަތެއް މެދުވެރިވުން.
2. ބިރުވެރިކަމެއް ފިލުވައިލުމަށް ޙަރާމް ކުރެވިފައިވާ އެއްޗެއް ކެއުމެވެ.
ދެންނެވުނު ތަޢުރީފުތަކާމެދު މިޒަމާނުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ވިސްނުން ތަފާތު ވެފައިވެއެވެ. އެބޭފުޅުން ދެކިލައްވާ ގޮތުގައި އިހުޒަމާނުގެ ޢިލްމުވެރިން ނެސެސިޓީގެ ތަޢުރީފު ބަޔާންކޮށްފައިވަނީ ވަރަށް ހަނި މާނައެއްގައެވެ. ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތުގައި ކުރިމަތިވާ ކަންކަމުން އަރައިގަތުމަށް ފުޅާމާނައިގައި މި މަފްހޫމު ބޭނުން ކުރެވެންޖެހޭނެއެވެ. ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ނަޒަރުގައި ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތު ބޭނުންކޮށްގެން ދީނީ، މާލީ، އަދި ފިކުރީ އެތައް މައްސަލައަކަށް ޙައްލު ހޯދޭނެއެވެ. މިގޮތުން އައް ޒަރްކަޝީ ވިދާޅުވަނީ ނެސެސިޓީ ގެ ހާލަތުގައި ޙަރާމް ކުރެވިފައިވާ ކަންކަން ހުއްދަ ކުރާތީ މީހާގެ މުދަލުގެ ޙިމާޔަތުގައިވެސް ނެސެސިޓީ ބޭނުން ކުރެވޭނެއެވެ. މިގޮތުން މީހަކު އަދާކުރަންޖެހޭ ދަރަންޏެއް އަދާކުރުމުން އެއްކިބާވެގަނެ އިންކާރު ކޮށްފިނަމަ އެމީހަކު ނެގި ދަރަންޏާ އެއްފަދަ މުދަލެއް އަތުލައި އެ ދަރަންޏެއް އަދާކުރެވިދާނެއެވެ. ދުޝްމަނުން ބަލިކުރުމަށް ހަނގުރާމަ ކުރުމަށް ދަނޑުފަނގު ހަލާކު ކުރަންޖެހޭ ނަމަ އެކަން ކުރެވިދާނެ ކަމަށްވެސް ޒަރްކަޝީ ދެކިލައްވައެވެ. ހަމަ އެއާއެކު މަރުވެގެން ވަޅުލާފައިވާ މައްޔިތުން ވަކި ޙާލަތްތަކެއްގައި ކޮނެ ނެގުން ހުއްދަކުރަނީވެސް ޟަރޫރަތުގެ ދަށުންނެވެ. މިގޮތުން ނުހިނަވާ ވަޅުލާފައިވާ މީހާ ހިނެވުމަށްޓަކައި ނެގުމާއި، ޤިބްލައަށް ނޫން ގޮތަކަށް ވަޅުލާފައިވާ މީހާ ޤިބްލައަށް ކުރިމަތި ކުރުމާއި، ފޭރިގަނެފައިވާ ބިމެއްގައި ވަޅުލާފައިވާ މީހާ އެބިމުގައި ނުބޭއްވުމަށް ނެގުމަކީވެސް ޟަރޫރަތުގެ ދަށުން ހުއްދަ ކުރެވޭނެ ކަންކަން ކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އަދި ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން ޢައްޔަން ކޮށްފައިވާ ކުފޫހަމަނުވާ ފަނޑިޔާރުންގެ ޙުކުމްތައް ތަންފީޒު ކުރަންޖެހެނީވެސް ދެންނެވުނު ފަދަ ޟަރޫރަތުގެ ދަށުންކަމަށް އައްޒަކްޝީ ދެކިލައްވައެވެ.
އައްސުޔޫތީ އާއި އިބްން ނުޢައިމް ވިދާޅުވަނީ މުދަލުގެ ދިފާޢުގައާއި އަދި ބައެއް ޙާލަތުގައި ނަފްސު ގެ ދިފާޢުގައި ނެސެސިޓީ ގެ ހާލަތު ބޭނުން ނުކުރެވޭނެ ކަމަށެވެ.
ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތު ބޭނުންކުރުމުގެ ޝަރުޠުތައް
ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތު ބޭނުންކުރަންވާނީ ދީނުގައި އެކަން ހުއްދަ ކުރެވިގެންވާ ގިއުގަނޑުގެ ތެރޭގައެވެ. އިސްލާމީ އުޞޫލުތަކުގެ ބޭރުން ޙާލަތުއް ޟަރޫރާ ބޭނުންކުރުމަކީ ހުއްދަވެގެންވާނެ ކަމެއްނޫނެވެ. ޙާލަތުއް ޟަރޫރާގެ އުޞޫލަކީ ޢަމަލުކުރެވޭ އާންމު ޤާނޫނީ ހަމައިން ބޭރުން ކަންކަން ހުއްދަކުރުމަށް ބޭނުންކުރެވޭ މަފްހޫމަކަށް ވާއިރު ދީނީ އަދި ޤާނޫނީ ނަޒަރަކުން ދިރާސާކޮށް ޢިލްމުވެރިން ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ އިންތައް ފަހަނައަޅައި ނުދިއުމަކީ މި މަފްހޫމުގެ އެންމެ އަސާސީ ރުކުނެވެ. އަދިހަމަ އެއާއެކު މާއްދީ، ރޫހާނީ އަދި އަޚްލާޤީ ހަމަތަކުން ނެއްޓި މި މަފްހޫމު ބޭނުންކުރުން ޢިލްމުވެރިން އެއްގޮތަކަށްވެސް ހުއްދައެއް ނުކުރައްވައެވެ.
އެހެން ޢިބާރާތަކުން ބުނާނަމަ ޝަރްޢީ މަޤާޞިދުތަކާ ޚިލާފަށް ހަރުކަށިކަމާއެކު ނުވަތަ އެއްވެސް އިމެއްނެތި މި މަފްހޫމު ބޭނުން ނުކުރެވޭނެކަމަށް ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިންވެސް އެއްބަސްވެއެވެ. ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތަކީ ޙަރާމްތަކެތި ކައިބޮއެ ހެދުމާއި މަނާކުރެވިފައިވާ ބައެއްކަންކަން ކުރުން ހުއްދަވެގެންވާ ޙާލަތަކަށް ކަންކަން ދިއުންކަމަށްވިޔަސް އަނެކާގެ ޙައްޤަކަށް އަރައިގަތުން ޟަރޫރަތަކަށްޓަކައިވެސް ހުއްދައެއް ނުކުރެއެވެ. މިގޮތުން ތިމާގެ ސަލާމަތާ ރައްކާތެރިކަމަށްޓަކައި އަނެކާއަށް އަނިޔާއެއް ނުވަތަ ގެއްލުމެއް ދިނުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. ނަމަވެސް މީހަކަށް ކުރިމަތިވާ ހައިހޫނުކަމެއްގެ ސަބަބުން މަޖްބޫރީ ޙާލަތެއްގައި އަނެކާގެ އެއްޗެއް ބޭނުންކޮށްގެން ހައިހޫނުކަން ފިލުވުން ނުވަތަ މަޖްބޫރީ ޙާލަތެއްގައި އަނެކާގެ މުދަލެއް ބޭނުން ކުރެވުން ނުވަތަ އެއަށް ގެއްލުމެއް ދޭން މަޖްބޫރުވުމަކީ ޤާނޫނީ ހަމައިން އަދަބެއް ލިބޭނެ ކަމެއްނޫނެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އޭނާގެ މައްޗަށް ލާޒިމްވެގެންވަނީ މުދަލުގެ ވެރިފަރާތަށް ޢަދުލުވެރި ބަދަލެއް ދިނުމެވެ. އަދި އެއްވެސް ޙާލެއްގައި އަނެކާގެ މުދާ އިސްރާފު ކުރުން މި އުޞޫލުގެ ދަށުންވެސް ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. މީހެއްގެ މުދަލެއް އަނެކާގެ އަތުގައި ގެރެންޓީއެއްގެ ގޮތުގައި ހުރިނަމަ އެ މުދަލެއް ބުނެވުނު އުޞޫލުގެ ތެރެއިން ބޭނުންކުރުމުގެ ޟަރޫރަތެއް އަތުވެއްޖެނަމަ އެ ބޭނުންކުރި މިންވަރު އިއާދަކޮށްދޭން ޖެހޭނެއެވެ. ނަމަވެސް އެ މުދަލަކީ ގެރެންޓީ ދެވިފައިވާ މުދަލަކަށް ނުވާނަމަ ނުވަތަ އެމީހަކު އެ މުދަލެއް ރައްކާތެރި ކޮށްދިނުން ލާޒިމު ނުވާނަމަ ޢަމަލު ކުރެވޭގޮތް ތަފާތުވާނެއެވެ. އަދި ދަތުރުކުރާ އުޅަނދެއް ކަނޑުވާހިނދު އެ އުޅަނދުގައި ހުންނަ މީސްމީހުންގެ މުދާ އުޅަނދުގައި ތިބި މީސްތަކުންގެ ފުރާނަ ސަލާމަތް ކުރުމަށް ކަނޑައަށް އުކާލުން ހުއްދައެވެ. ނަމަވެސް އުޅަނދުގައި ތިބި މީހުން ހަމަހަމަ އުސޫލަކުން އެ މުދަލުގެ ބަދަލު، މުދަލުގެ ވެރިފަރާތަށް ދޭންވާނެކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ.
ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތާއި ކަމަކަށް ބޭނުންޖެހިފައިވުމާ މީ މުޅިން ތަފާތު ދެޙާލަތެކެވެ. ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތަކީ ހުއްދަ ކުރެވިފައިނުވާ ކަންކަން ހުއްދަކުރެވޭ ޙާލަތެވެ. އެކަމެއްގެ ސަބަބުން ވަކި ފަރުދަކަށް ނުވަތަ މުޅި މުޖްތަމަޢަށް އެކަމެއްގެ އަސަރު ފޯރިނަމަވެސް މެއެވެ. ބޭނުން ޖެހިފައިވާ މީހާއަށް ހަމައެކަނި ހުއްދަކުރަނީ ޖަމާޢަތާ ގުޅިފައިވާ ހުއްދަނޫން ކަންކަން ކުރުމެވެ. ނަމަވެސް ވަކިވަކި ފަރުދުންގެ ޙައްޤުތަކަށް އަރައިގަތުން އެޙާލަތުގައި ވެސް ހުއްދައެއް ނުވެއެވެ.
ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތުގައި ހުންނަ މީހާ ނޫން މީހަކު އެ ޙާލަތުގެ ފައިދާ ލިބިގަތުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ބޭނުންޖެހިފައިވާ މީހާއަށް ލިބޭ ހުއްދަ މިއާ ތަފާތެވެ. އެމީހާއަށް ލިބޭ މަންފާއެއް އެހެން މީހަކު ބޭނުންކޮށްފާނެއެވެ. އަދި މުޖްމަތަމަޢުގައި ބޭނުންޖެހިފައިވާ އެންމެންގެ މައްޗަށް އެ ޙުކުމް ތަޠްބީޤު ކުރެވެއެވެ. ބޭނުންޖެހިފައިވާ މީހާއާއި ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތުގައިވާ މީހާގެ ތަފާތު ހުންނަ ކަމަށްޓަކައި އިމާމް ޝާފިޢީ ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވަނީ ބޭނުން ޖެހިފައިވާ މީހާއަށް އަނެކާގެ މުދާ ހުއްދަނެތި ބޭނުންކުރުން ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ. ބައެއް ޙާލަތްތަކުގައި ބޭނުންޖެހިގެން ޙަރާމްކަމަކަށް އަރައިގަތުން ޢިލްމުވެރިން ހުއްދައެއް ނުކުރެއެވެ. އިމާމު އިބްނުލް ޤައްޔިމު ވިދާޅުވަނީ ރައްކާތެރިކަމުގެ ގޮތުން އަޅާފައިވާ ފިޔަވަޅެއްގެ ގޮތުން މަނާކުރެވޭ ކަންކަން ބޭނުންޖެހިގެން ހުއްދަ ކުރެވިދާނެއެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ދީނީގޮތުން ޞަރީޙަބަހުން ޙަރާމްކުރެވިފައިނުވާ ކަމަކަށް އެކަން ވާނަމައެވެ.
ނިންމުން
ކުރިންވެސް ފާހަގަ ކުރިފަދައިން އިހުޒަމާނުގެ ޢިލްމުވެރިން ވަކި މަޢުޟޫއެއްގެ ގޮތުގައި ނެސެސިޓީގެ މައްޗަށް ތަފްސީލްކޮށް ބައްލަވާ އެމަޢުޟޫޢު ތަފްސީލް ކޮށްދީފައެއް ނުވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ޒަމާނުގެ ޢިލްމުވެރިން ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތުގެ މައްޗަށް ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ވާހަކަ ދައްކާފައި ވެއެވެ. މުޅި މި ދިރާސާގައިވެސް ފާހަގަ ކޮށްފައިވާ މުހިންމު ނުކުތާއަކީ އިހުޒަމާނުގެ ޢިލްމުވެރިން، ފުރާނަ ގެއްލިދާނެކަމުގެ ބިރުވެރިކަމެއް އޮވެގެން ޙަރާމްކުރެވިފައިވާ ކާއެއްޗެއްގެ ބޭނުންކުރުން އެ ޙާލަތު ފިލަންދެން މެނުވީ ޟަރޫރަތުގެ ދަށުން ހުއްދައެއް ނުކުރެވެ. އަދި ބަނޑުހައިކަން ފިލުވާލުމާއި ނަފްސުގެ ޙިމާޔަތުގައި ނޫންގޮތަކަށް މި ޙާލަތު ބޭނުން ކުރައްވާފައެއްވެސް ނުވެއެވެ. ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިން ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތު އިތުރަށް ފުޅާކުރެއްވި ނަމަވެސް އެބޭފުޅުން ވެސް އިސްލާމް ދީނުގެ ފަސް މަޤްޞަދުން ބޭރުގެ ކަންކަމާ ގުޅުވައިން ޟަރޫރަތުގެ ބޭނުން ކުރުން ހުއްދައެއް ނުކުރެއެވެ. އިސްލާމް ދީނުގައިވާ ފަސް މަޤްޞަދަކީ ދީން ޙިމާޔަތް ކުރުމާއި، ފުރާނަ އާއި ދިރި ހުރުން ރައްކާތެރިކުރުމާއި، ބުއްދި ޙިމާޔަތްކުރުމާއި، ނަސްލާއި އަބުރު ޙިމާޔަތްކުރުމާއި، މުދާ ޙިމާޔަތް ކުރުމެވެ. މިއިން ކަމަކަށް ނުރައްކަލެއް ކުރިމަތިވެއްޖެނަމަ އެކަމެއް ޙިމާޔަތް ކުރުމަށްޓަކައި އެންމެ ކުޑަ މިންވަރަށް ޙަރާމް ކަމެއް ކުރުން ހުއްދަވެގެން ދެއެވެ. ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންވެސް އަދި ކުރީގެ ޢިލްމުވެރިންވެސް މިކަންކަން އިތުރަށް ފުޅާކޮށް ހައްދު ފަހަނަ އަޅައިދިއުން ހުއްދައެއް ނުކުރެއެވެ. އަދި ކުރީގެ ޢިލްމުވެރިންނާއި ފަހުގެ ޢިލްމު ވެރިންވެސް ޟަރޫރާ މާނަ ކުރައްވަނީ އެއްގޮތަކަށެވެ.
ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތުގައި ކަންކަން ހުއްދަ ކުރުމަށްޓަކައި ޙަވާލާދޭ ޤާއިދާތަކުގެ ތެރޭގައި "ހުއްދަނޫން ކަންކަން ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތުގައި ހުއްދަވާނެ" ކަމަށް އޮންނަ ޤާޢިދާއާއި "އުނދަގޫ ކަން ދުރުކުރެވެން ޖެހޭ" ކަމަށް އޮންނަ ޤާޢިދައާއި "އަނިޔާ އިން ރައްކާތެރިވާން ޖެހޭ" ކަމަށް އޮންނަ ޤާޢިދާ ހިމެނެއެވެ. އެއީ ނެސެސިޓީ ގެ ޙާލަތު ހުއްދަ ކުރުމަށް ބެލޭ އަސާސީ ޤާޢިދާތަކެވެ. އަދި ފާޅުކަން ބޮޑު ގޮތެއްގައި ކަނޑައެޅިފައިވާ އުޞޫލަކީ މުކައްލަފަކަށް ކުރިމަތިވާ ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތަކީ އާދަޔާ ޚިލާފު ނުރައްކާތެރި އަދި ތަޙައްމަލު ނުކުރެވޭނެ ނުވަތަ ބަރުދާސްތު ނުކުރެވޭނެ ފަދަ ބޮޑު ކަމަކަށް އެކަމެއް ވާންޖެހޭނެ ކަމެވެ. އަދި ކަނޑައެޅިގެން ސާބިތުވާ ކަމަކީ ތަޙައްމަލު ކުރެވޭ ފަދަ ނުވަތަ ބަރުދާސްތު ކުރެވޭފަދަ ޙާލަތަކީ ޤާނޫނާ ޚިލާފު ނުވަތަ އުސޫލުން ބޭރުން އެއްވެސް ކަމެއް ހުއްދަކުރެވޭނެ ޙާލަތެއް ނޫންކަމެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ދިމާވާ ކޮންމެ ޙާލަތަކާ ގުޅިގެން އެ ޙާލަތު ރަނގަޅަށް ބަލައި ދިރާސާކޮށް ދެންނެވުނު ފަދައިން އިސްލާމް ދީނުގެ މަޤާޞިދުތަކުގެ ޙިމާޔަތުގައި އެ ޙާލަތާ އެކަށޭނަ އެންމެ ކުޑަ މިންވަރަށް ނެސެސިޓީގެދަށުން ކަމެއް ހުއްދަ ކުރެވިދާނެއެވެ.
މަޖްބޫރުކަމެއްނެތް ސަލާމަތުން ހުރި މީހަކަށް ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތާ ގުޅުވައިގެން އެއްވެސް ލުޔެއް ދޭނަމަ އެ ދެވޭ ލުޔަކީ އެމީހަކަށް ލިބެންއޮތް ބޮޑު ހާނީއްކައަކުން ސަލާމަތްވުމަށް ޝަރީޢަތުން ނުވަތަ ޤާނޫނުން ބޭރުން ކަމެއް ކުރުމުގެ ހުއްދައެއް ދިނުން ކަމުގައި ވާންވާނެއެވެ. އަދި އެފަދަ ހާނީއްކަތަކުން އަރައިގަނެވެން ޖެހެއެވެ. މިއިން އެއްވެސް ޙާލެއްގައި އަނެކާއަށް ގެއްލުމެއް ދީގެން ރައްކާތެރިކަމެއް ލިބިގަތުމެއް ހުއްދައެއް ނުވެއެވެ. ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިންވެސް ކަނޑައަޅުއްވަނީ މަނާކުރެވިފައިވާ ކަމެއް، ހުއްދަ ކުރުމުގައި އެކަމެއް ކުރިމަތިވީ އެހެން މީހެއްގެ ފަރާތުންތޯ ނުވަތަ ތިމާގެ އަމިއްލަ ޒާތީ ކަމަކާގުޅިގެންތޯ ބެއްލުމަކީ މުހިންމުކަމެއް ނޫންކަމެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ނަޒަރުގައި ހައިހޫނުކަމާއި، ބޮޑުވެގެންވާ ބައްޔެއް ޖެހުމާއި، އެއީ އެހެން ކަމަކާ ނުގުޅި ނުވަތަ އެހެން ސަބަބެއްނެތި ކުރިމަތިކުރުވި ކަމެއްނަމަ އަދި ގަދަ ކަމުން މީހަކު ކުރިމަތިކުރުވި ކަމެއް ނަމަވެސް ޟަރޫރަތެއް ކުރިމަތިވެފައިވާކަމަށް އެ ދެ ޙާލަތުގައިވެސް ބެލޭނެއެވެ.
ކޮންމެ މަޖްބޫރު ކުރުވުމަކީ ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތެއް ކަމަކަށް ނުބެލޭނެއެވެ. ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތަށް ދާނީ ފުރާނައަށް ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެކަމުގެ މިންވަރަށް ނުވަތަ ގުނަވަނެއް ނެތިދާނެ ކަމުގެ މިންވަރަށް ޙާލަތުގެ ބިރުވެރިކަން ދިއުމުންނެވެ. މީހާގެ ފުރާނައަށް އަދި މުދަލަށް ގެއްލުމެއް ކުރިމަތި ކުރުވައިފިނަމަ، ނަފްސުގެ ދިފާޢުގައި ނުވަތަ މުދަލުގެ ދިފާޢުގައި ކުރާ ކަންކަމަކީ މި މަފްހޫމުގެ ތެރެއަށް ފެތި މަނާ ކަންކަން ހުއްދަ ކުރާނެ ޙާލަތެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ދިފާޢުގައި ކުރާކަމެއް ވާންވާނީ ކުރިމަތިވެފައިވާ ހާލަތާ ބައްދަލު އެންމެ ކުޑަމިންވަރުގެ ކަމަކަށެވެ.
އަލްމަޞްލަޙަތުލް މުރުސަލާގެ ދަށުން އާންމު މަޞްލަހަތުގެ ޙިމާޔަތުގައި ޙާލަތުއް ޟަރޫރާގެ ދަށުން ކަމެއް ހުއްދަކުރާނަމަ ހުއްދަކުރެވޭ ކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ބޭސްފަރުވާ އީޖާދު ކުރުމުގެ ބޭނުމަށް ކުރާ ބައެއްކަން ހިމެނެއެވެ. މިސާލަކަށް މަރުވެފައިވާ މީހުންގެ ހަށިގަޑު ފަޅައި ބެލުމާއި، އޯގަން ޓްރާންސްޕްލާންޓް ކުރުންފަދަ ކަންކަން ހުއްދަކުރަނީ މި ޙާލަތުގެ ދަށުންނެވެ. ޒަމާނީ އިޤްތިޞާދާއި ވިޔަފާރީގެތެރެއިން އިހުޒަމާނުގައި ނުކުރާ ބައެއްކަހަލަ ވިޔަފާރިތައް ޟަރޫރަތުގެ ޙާލަތުގައިވަނީ ހުއްދަކޮށްފައެވެ. އޭގެ މިސާލަކީ ވުޖޫދުގައި ނެތްތަކެތި ވަކި ހަމަތަކެއްގެ ތެރެއިން ގަނެ ވިއްކުން ހުއްދަކުރުން ފަދަ ކަންކަމެވެ.
ދެންނެވުނު ފަދަ ހުރިހާ ޙާލަތެއްގައިވެސް އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގައި ނެސެސިޓީގެ ޙާލަތު ހުއްދަ ކުރަނީ ޤާނޫނީގޮތުން ހުއްދަ ޙާލަތްތަކުގައި އެ ގިއުގަނޑުގެ ތެރޭގައި އެކަނި ބޭނުން ކުރުމަށެވެ. އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ ފަސް މަޤްޞަދުގެ ބޭރުން އެއްވެސް ކަމެއް ނުވަތަ މުޢާމަލާތެއް ހުއްދަކުރުމަށް ޙާލަތުއް ޟަރޫރާތު ނުވަތަ ޑޮކްޓްރިން އޮފް ނެސެސިޓީ ބޭނުންކުރުން ދީނީގޮތުން ހުއްދަ ނުކުރެވޭނެކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ.
ނޯޓު: މި އާޓިކަލްއަށް މަޢުލޫމާތު ނެގުމުގައި އަސްލަކަށް ބަލާފައިވަނީ އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ޔުނިވަރސިޓީ އޮފް އެޑިމްބަރގ ގައި "ނެސެސިޓީ އޮފް އިސްލާމިކް ލޯ" މި މަޢުޟޫއަށް ޑރ.އަލްމަންޞޫރު ޒ. މުޠައިރީ ލިއުއްވާފައިވާ އޭނާގެ ޕީއެޗްޑީ ތީސިސްއެވެ.